Verschenen in De wereld morgen op 17 februari 2018  

Wat zijn de vereisten voor een gelukkig leven? De meeste mensen beantwoorden die vraag met: financiële zekerheid, een goede gezondheid, diepe relaties met vrienden, familie en geliefden. Allemaal goede antwoorden, het is een luxe dat we in deze Westerse samenleving die antwoorden kunnen geven.

Wat zijn de vereisten voor een gelukkig leven? De meeste mensen beantwoorden die vraag met: financiële zekerheid, een goede gezondheid, diepe relaties met vrienden, familie en geliefden. Allemaal goede antwoorden, het is een luxe dat we in deze Westerse samenleving die antwoorden kunnen geven.

We hoeven niet meer stil te staan bij de essentie van ons bestaan, overleven, en maar goed ook. Over onze primaire behoeften: eten, drinken, zuurstof, een dak boven ons hoofd, verwarming en een veilige samenleving hoeven de meesten zich weinig zorgen te maken, want de basis van de Maslov-piramide is zo goed als stabiel, of niet?

Maslow

De Maslow piramide is een hiërarchische voorstelling van de menselijke noden, die gaat van overlevingsbehoeften onderaan de piramide tot zelfactualisatie bovenaan de top. Het is ontworpen door de Amerikaanse psycholoog Abraham Maslow. Zijn basisprincipe gaat er van uit dat, om tot zelfactualisatie te komen aan alle stappen onderaan de piramide moet voldaan zijn. Deze voorstelling wordt door sommigen bekritiseerd, eerst en vooral omdat het niet altijd toepasbaar is buiten de Westerse samenleving, alsook omdat de structuur moeilijk te toetsen is en behoeften op verschillende niveaus tegelijkertijd aanwezig kunnen zijn. Toch is het oppervlakkig gezien een goede voorstelling van de opbouw van onze basisbehoeften. In onze Westerse samenleving staan we gemiddeld redelijk hoog op de piramide, maar toch is de basis wankeler dan gedacht.

Water

Er zijn twee mainstream manieren om aan water te geraken, leidingwater of het 150 tot 500 keer zo dure flessenwater, dat tevens 30 tot 1.300 maal minder goed is voor het milieu. We mogen dankbaar zijn dat we het leidingwater in vrijwel alle Europese landen kunnen drinken zonder ziek te worden, maar klopt dit wel op lange termijn?

Leidingwater is in Vlaanderen afkomstig van grondwater en/of oppervlaktewater. Bij meer dan de helft van de metingen van het oppervlaktewater werden er 20 pesticiden teruggevonden, die worden niet verwijderd door rioolzuiveringsinstallaties. Een beperkt aantal van die pesticiden overschrijden de milieukwaliteitsnormen, de Predicted No Effect Calculation en de Maximum Acceptable Concentration.

Naast pesticiden werd er ook veel residu van menselijke medicatie gevonden, dierlijke medicatie werd niet eens gemeten. Op alle 76 meetplaatsen zijn sporen van medicijnen teruggevonden, op sommige plaatsen zelfs 26 van de 26 gemeten stoffen. In meer dan de helft van de metingen werd de Predicted no effect calculation overschreden

Het door pesticiden en medicatie vervuilde oppervlaktewater wordt behandeld in zuiveringsinstallaties. Er wordt chloor aan toegevoegd om het water bacterievrij te houden. Na de zuivering wordt het water via een immens netwerk buizen, vervaardigd in allerlei materialen, waaronder lood, dat toxisch is, gedistribueerd naar huizen en bedrijven.

Watermaatschappijen hebben geconcludeerd dat de kwaliteit (geciteerd) ‘in zeer grote mate voldoet aan de opgelegde kwaliteitseisen’. Toch zijn er heel wat normoverschrijdingen wat pesticiden betreft.

Een normbepaling is een democratische beslissing van wetenschappers die met de beperkte kennis die ze op dat moment hebben de norm vastleggen. Het is niet eenvoudig om langdurige voorspellingen te doen, daardoor is de Predicted no effect calculation, zoals de naam het zegt, maar een voorspelling, waar onze gezondheid van afhangt. Het is ook al menigmaal gebeurd dat regeringen er in slagen om onder de norm te blijven door simpelweg de norm te verhogen.

Instinctief zullen dieren, alsook zintuigelijk-bewuste mensen, nooit water drinken met chloorgeur, tenzij ze geen andere optie hebben. Test het gerust uit, geef je kat of hond een kom met kraantjeswater of regenwater, keer op keer laat het dier het kraantjeswater links liggen.

Er is overduidelijk bewijs dat gechlorineerd drinkwater kanker veroorzaakt.

Het is ook onmogelijk te bepalen of water, dat in Vlaanderen afkomstig is van sterk vervuilde rivieren en oppervlaktewater, na een zuiveringsproces en chlorinatie gezond is, door de metingen te baseren op beperkte parameters. Zo kunnen watermaatschappijen wetenschappelijk verantwoord het water meten op een 50-tal parameters, die tamelijk treffelijk zijn, terwijl er even goed een 100-tal andere parameters zijn die allemaal ondermaats zouden scoren.

Eten

De productie van eenjarige gewassen, bijvoorbeeld aardappelen, ziet er ruw geschetst als volgt uit. Met diesel-gevulde machines ploegen landbouwers of loonwerkers het land en sproeien of verspreiden pesticiden en chemische meststoffen, als voorbereiding. Tijdens de groei worden er op regelmatige tijdstippen nog meer pesticiden gesproeid. Voor de oogst worden de aardappelplanten en ander onkruid dood-gesproeid, zodat ze eenvoudig te oogsten zijn. Daarna worden de aardappels nogmaals behandeld, met een goedje dat ervoor zorgt dat de aardappels geen scheuten krijgen.

Tijdens iedere handeling wordt de plant en de natuur vergiftigd. De machines stoten giftige uitlaatgassen uit. Door hun grote gewicht wordt de aarde gecompacteerd wat zeer nadelig is voor de bodemstructuur en nuttige bodemorganismen, zelfs al rijden ze tegenwoordig met een lagere bandenspanning.

Door onder andere die compactie is het nodig om de aarde te ploegen, wat resulteert in een kortstondige nutriëntenboost op korte termijn, op lange termijn verlies je een heel groot percentage van de voedingstoffen in de bovenste laag. Vergelijkbaar met het éénmalig plunderen van je bankrekening om een reuze-feest te organiseren. Spijtig genoeg ben je daarna blut.

Door te ploegen ontstaat ook een ploegzool, een betonnen laag als het ware, die de bodem onherstelbare schade toebrengt. Elk jaar verliezen we in Vlaanderen per hectare 5 tot 20 ton kostbare aarde mede door het ploegen en wanbeheer, met een dalende bodemvruchtbaarheid op lange termijn als gevolg.

Dit zijn economische en ecologische verliezen die we onmogelijk efficiënt ongedaan kunnen maken. Ook al is die informatie welbekend toch blijft deze vernietigende vorm van landbouw de norm voor landbouwers en het landbouwbeleid.

Door het verlies van voedingsstoffen en het herhaaldelijk uitputten van de bodem is er nood aan extra input. Hiervoor worden meestal chemische meststoffen gebruikt die dikwijls voor verontreiniging van het grondwater zorgen. Anderzijds kunnen ze voor een onnatuurlijke snelle groei zorgen waardoor de plant zwakker wordt.

Zwakke planten zijn een gemakkelijke prooi voor insecten, zeker in monocultuur verband, met als gevolg dat ze meer nood hebben aan pesticiden, en zo gaat de vicieuze cirkel verder.

Het ecologische aspect is misschien triest, maar het economische aspect is minstens even betreurenswaardig. Ecologische vervuiling heeft een enorme impact op gezondheidskosten, zuiveringskosten enzovoort. Verder is de kost die landbouwers hebben om pesticiden en chemische meststoffen te kopen, in combinatie met de aankoop van landbouwwerktuigen en het bouwen van infrastructuur in teken hiervan, onmenselijk hoog.

Zonder subsidies, die wij als belastingbetalers betalen, is de landbouw business zoals die nu is onhaalbaar. Zelfs met het huidige subsidiesysteem zijn er veel traditionele landbouwers die niet tevreden zijn over de relatie tussen hun werkuren en wat ze er maar voor betaald krijgen.

Cultureel gezien is dit jammer, want landbouwer zijn is een van de meest nobele en belangrijkste beroepen, zonder hen hebben we knorrende magen.

We hebben er allemaal baat bij om alternatieven te gebruiken voor pesticiden en andere schadelijke stoffen. Wie wil er immers dat zijn pasgeboren baby als welkomstborrel moedermelk krijgt waarin reeds tal van contaminanten aanwezig zijn?

Lucht

Onderzoek heeft uitgewezen dat het aantal astmapatiënten verdubbeld is sinds de laatste decennia. Astma heeft verschillende oorzaken, maar luchtvervuiling is er één van. Luchtvervuiling heeft een negatieve impact op de volksgezondheid, dat weten we allemaal. Zo is het onmogelijk om een fietstocht te maken door Vlaanderen zonder zware metalen, ammoniak, dioxines, PCB’s, fijn stof, CO, PAK’s of zwaveldioxiden in te ademen.

Wat nu?

Wat moeten we nu doen met deze doem-informatie? Het is zeer simpel. Als het dak lekt heeft het geen enkel zin om het plafond te herschilderen na iedere regenbui, we moeten de oorzaak aanpakken. Het bannen van pesticiden en een agricultuur die meer rekening houdt met ecologie, agroecologie, heeft topprioriteit. Verder is het belangrijk om vervuiling bij de bron aan te pakken, door simpelweg geen vervuilende producten meer te produceren. In een wereld waar alles biologisch afbreekbaar is doet het er niet toe of het per ongeluk in het milieu terecht komt. Vele dingen moeten from above aangepakt worden, maar er zijn ook dingen die je zelf kan ondernemen. Je kan flessenwater drinken, zelf water vullen bij een bron, een zeer goede filter installeren. Je eigen afvalberg kan je verminderen door zoveel mogelijk te composteren, en terwijl je bezig bent, kan je zelf groenten kweken, of voor degene met minder tijd, fruitbomen zetten en zo lokaal bio-fruit eten. Indien iedere consument vandaag bewust kiest voor duurzame producten, dan past de markt zich automatisch hieraan aan. Maar door de hoge kostprijs is het van belang dat de regering de nodige stappen onderneemt. Het moet dus van beide kanten komen.

Conclusie

Staat onze Maslow piramide wankel? Wel, het is mogelijk om te genieten van de hogere etages, doordat de onderste laag ons voldoende in leven houdt. Toch zorgt de vervuiling van onze basisbehoeften ervoor dat onze optimale beleving van de meer geavanceerde behoeftes in gedrang kan komen.